Op 13 november organiseerde ik een seminar met Fellow Man, getiteld Making Business Human (ziehier). Jos de Blok, oprichter en directeur van Buurtzorg Nederland, was daar een van de sprekers. Jos begon in 2006 in Almelo met vier man met zijn thuiszorgorganisatie. Anno nu bestaat Buurtzorg uit circa achthonderd locaties waar zo’n negenduizend medewerkers werken en elke maand komen er nog tussen de honderdvijftig en tweehonderd bij (medewerkers, geen locaties). De cliënttevredenheid was in 2013 een 9,1 en het bedrijf is al drie keer op rij tot beste werkgever in Nederland uitgeroepen. Jos doet blijkbaar iets goed.
De boodschap die hij op 13 november verkondigde kwam neer op “doe normaal”. Op allerlei manieren zie je dat terug in Buurtzorg. En niet alleen in de cultuur, waarvan Jos zelf de exponent is, met zijn droge, no-nonsense manier van vertellen (hij vertelt even casual over hoe hij mij heeft ontmoet als over toen Máxima Willem Alexander aanstootte naar aanleiding van een opmerking die Jos maakte tijdens zijn presentatie) en simpele zwarte outfit. Je ziet het ook in het feit dat er amper tot geen management is, dat zijn vrouw en hij samen de directie vormen (‘Directieoverleg? Dat hebben we om zes uur ’s ochtends in bed.’), dat Buurtzorg niet doet aan jaarplannen en financiële prognoses, dat ze geen controller hebben (‘Dat doen de dames van de administratie erbij.’) en ga zo maar door.
Gedurende het half uur dat hij zijn verhaal deed, merkte ik twee dingen: (1) het publiek at uit z’n hand en (2) het werd wat melig. Dat eerste kwam door de simpelheid en helderheid van Jos’ verhaal en zijn innemende persoonlijkheid. Het tweede kwam doordat men doorhad dat hij gelijk had. Veel mensen in het publiek waren consultants, managers en stafmedewerkers; mensen wiens werk volgens Jos de Blok eigenlijk overbodig was.
De meligheid ontstond doordat hij gelijk had, maar niemand van plan was om op 14 november zijn baan op te zeggen. Aan het eind van het seminar, toen iedereen de kans kreeg te vertellen wat hij of zij ging doen met de inzichten van de middag, stond een man op. Het eerste wat hij zei was: ‘Ik ben hoofd van de financiële afdeling…’ Hij zei het met een grote glimlach en de zaal reageerde met een gulle lach. In zijn korte bijdrage zei hij nog grappend iets in de trant dat hij ander werk zou gaan zoeken (ook dat werd met gelach ontvangen), maar ik durf er al mijn voetbalplaatjes op in te zetten dat hij nog altijd werkt als hoofd van die financiële afdeling.
Niemand zal het iemand kwalijk nemen als die iemand zijn baan niet opzegt na het horen van een verhaal waar de enige conclusie van is dat je onzinnig werk aan het doen bent. Veel mensen die op 13 november aanwezig waren, zullen daarom zeggen: ‘Nee, ik ga mijn baan niet opzeggen, maar ik ga wel heel hard mijn best doen in mijn huidige baan om te doen wat er voor nodig is om mijn organisatie simpeler en menselijker te maken.’ En ik ben blij met die intentie. Dat was de bedoeling van mijn seminar. Maar ik verwacht eigenlijk ook niet dat mensen héél hard hun best gaan doen.
Ik ben niet cynisch. En contraire, ik ben heel hoopvol. De werkende wereld wórdt beter en ook dit soort middagjes helpen daar iets aan mee, hoe beperkt de bijdrage ook. En ik werd en word nog steeds heel blij als ik denk aan die middag op 13 november, met al die fijne mensen en die hoopvolle sfeer. Maar toch, hoe kan het dat elke keer als we een Waar Woord horen, we dat Woord met een korrel zout nemen en er onvoldoende tot niet naar leven?
Ik denk dat er tenminste drie redenen voor zijn, die in elkaars verlengde liggen. De eerste heb ik in een eerdere column al eens aangestipt (ziehier): mensen kunnen niet omgaan met feiten die niet passen bij hun werkelijkheid. Het is goed dat Jos de Blok ons vertelt over de zin van het simpel houden en onzin van het ingewikkeld maken van organisaties. Maar, ook al is het bestaan van Buurtzorg een onontkoombaar bewijs van zijn verhaal, de consequenties van zijn verhaal zijn te groot voor ons leven en (dus) onze hersens.
De tweede reden komt van Philip Zimbardo. Deze psycholoog liet in 1971 met zijn Stanford Prison Experiment al zien dat Personen worden geleid door Situaties die gecreëerd worden door Systemen. In zijn experiment deelde hij zo’n twintig doodnormale jongens op willekeurige basis in als gevangene of als bewaker. De bewakers werden binnen enkele dagen sadistische hufters en de gevangenen gedweeë vaatdoeken. Zelfs toen de gevangenen werd aangeboden de gevangenis te verlaten (iets dat ze sowieso al mochten volgens de overeenkomst die ze hadden getekend vóór aanvang van het experiment), deden ze dat niet. Ze konden gewoon niet meer bedenken dat ze vrij waren om te kiezen voor vrijheid. Op dezelfde manier krijgen de meesten van ons dagelijks te maken met situaties die gecreëerd zijn door een systeem waarin er van je verwacht wordt dat je een baan hebt, dat je doet wat er in je functiebeschrijving staat en dat wat je doet zinnig is. Je baan opzeggen, omdat die niet zinnig is, of iets totaal anders gaan doen, zou helemaal niet in dat systeem passen. Nog sterker, de gedachte komt niet eens in ons op, net als bij die gevangen jongens in Stanford.
En de derde reden is niet afgeleid van wetenschappelijk onderzoek, maar van de praktijk. Een goede vriendin heeft een universitaire opleiding afgerond en een tijdje succesvol in een “baan met niveau” gewerkt. Op een gegeven moment besefte ze dat ze niet blij werd van het werk. Maar nog groter was het besef dat ze eigenlijk gewoon in een leuk koffietentje wilde werken. Ze zei me destijds: ‘Ik werd er opeens heel gelukkig van, van de gedachte dat dat ook mag, koffie serveren.’ Dat dat ook mag. Vier woorden waar een hele wereld van verwachtingen en zelfbeperkingen achter schuil gaat. En vooral, vier woorden waar de overtuiging van heel veel mensen achter verstopt is: dat het allemaal ingewikkeld moet zijn. Het leven kán toch niet zo simpel zijn.
Ik denk dat het leven wél zo simpel is. Wij, mensen met een hoofd vol imperfecte, maar erg hard werkende hersenen, máken het ingewikkeld. Dus, laat je hoofd ’s wat minder hard werken, vergeet wat je bedacht hebt en kijk naar wat er écht is. Je zult zien dat het allemaal zo simpel is als je het laat zijn.
Als je mijn blog waardeert, laat dat dan zien: volg dit blog of like Fellow Man op Facebook. Dank je!
olavdemaat.wordpress.com 